KUNDUZGI UYQU UMRNI UZAYTIRADI
Bundan uch ming yil ilgari qadimgi misrlik olimlar haftasi-ga uch marta kunduzi oz muddat bo‘lsada, uxlab olish yurak-qon tomir ti-zimi xastaliklarining oldi olini-shini aniqlashgan.
Zamonaviy tadqiqotchilar antik davrdagi hamkasblarining taqliliy ma’lumotlariga aniqlik kiritgan qolda tasdiqpadilar. Anikrog‘i, insult, yurak xuruji, infarkt va boshqa qator yurak-qon tomir tizi-mi bilan bog‘liq kasalliklar 37 %-ga kamayishini isbotlashdi.
Bugun siz bilan mutaxas-sislarning bu boradagi fikrlari hamda tadqiqotla-ri natijalari to‘g‘risi-da so‘z yuritamiz.
Kunduzi yarim soat-lik qisqa uyku in son hayotiy faolli-gini sezilarli darajada ko‘tarar ekan. Tushlik bilan kechki ovqatga-cha bo‘lgan vakt ora-sida ozgina mud-rab olish fikrlash layoqati va xotirani kuchaytiradi, kayfiyatni ko‘taradi, hatto yurak fao-liyatini yaxshilashi allaqa-chon ko‘pchilikka ma’lum.
Bunday uyqu salomatlik-ni ham jismoniy, ham ru-hiy tomondan yaxshilashning oson va yoqimli usuli, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Chunki un-dan G‘arb mamlakatlarida samarali foydalanishmoq-da. Ko‘pgina kompaniya va tashkilotlarda xodimlar-ning kunduzgi mizg‘ib olish-lari uchun maxsus vaqt ajra-tilgan. Bu usul alohida xo-dimlar faoliyatini yaxshi-labgina qolmasdan, butun jamoa ish ko‘rsatkichlari yuqori darajaga ko‘tarili-shiga yordam beradi.
Bir nechta izlanishlar na-tijasi o‘laroq, olimlar tush-likdan so‘ng 30 daqika miz-g‘ib olish bilan tana vaznini samarali nazorat qilish mum-kin, degan xulosaga kelishdi.
Masapan, semirishni xoxdov-chilar uchun bu jarayon mushak metabolizmini taxminan 40 %ga tezlashtiradi yoki semirib ketish-ni xoxdamaydiganlar uchun xuddi shu uyku ishtahani nazorat qilish va organizm-da yog‘ to‘planishining oldini olishga yordam beradi.
2009 yilda mutaxassislar chet el aviakompaniyala-ri xodimlari ishti-rokida yirik tadq-iqot olib borish-gan. Natijada agar tushlik pay-ida atigi yarim soatga yaqin vaqt mudrab olish uchun ajratilsa, (ma-salan, bir yoki un-dan ko‘proq smena-larda mehnat qiladigan dispetcherlarda) sergak-lik, vazminlik, ruhan ishga la-yoqatlilik 40 % – 90 %ga oshi-shi aniqlangan.
Biroq mutaxassislar bu uyku 25-30 daqiqadan uzoq da-vom etmasligi kerakligini ta’kidlashmokda. Buni ular quyida^icha izohlashmokda: 30-40 daqiqadan so‘ng odam chukur uyku bosqichiga o‘tadi. Orga-nizmdagi barcha jarayonlar sekinlashadi va ayni shu payt-da uyg‘onish lozim. Organizm uchun bu katta stress hisobla-nadi. Bu uyku qisqa muddatli mizg‘ib olishdan farq qiladi. Shu bois kunning ikkinchi yar-mida uzoq muddatli uyqudan extiyot bo‘lish lozim.
Yana bir tadqiqot
Bir
guruh britaniyalik olimlar tomonidan keng miqyos-da tajriba o‘tkazildi. Jarayonda yuqori qon bosimidan aziyat chekuvchi 60 yoshgacha bo‘lgan 400 nafarga yaqin ko‘ngid-lilar ishtirok etishdi. Ular ikki guruhga ajratildi. Uz kun tartibiga kunduzgi yarim soatlik dam olishni qo‘shib kuygan ishtirokchilarda kon bosimining o‘rtacha ko‘rsatki-chi 5 %ga pasaygani sababli ular o‘zlarini juda yaxshi seza boshlagani aniqlandi. Natijada kunduzgi uyqu gipertoniya kasalligidan qutqarishi bilan bir vaqtda in-son umrini uzaytirishga qodir ekanligi ma’lum buldi:
• kunduzgi dam olish butun organizm uchun samarali ta’-sir ko‘rsatadi;
• qon bosimini me’yorlashtiradi;
• yurak-qon tomir tizimi faoliyatini yaxshilaydi;
• immunitetni mustahkamlaydi;
• eng asosiysi, energiya balansini tiklaydi. Energiya balansining tiklanishi inson o‘zi va jamiyat uchun foydali bo‘lgan g‘oyalarni amalga oshirishiga imkon yaratadi.
Bundan tashqari, kunduzgi uy$u inson ish qobiliyatini ham oshiradi va e’tiborni kuchaitirib, fikrni jamlashga yordam beradi, deb ta’kidlashmokda ular.
Mutaxassislar bu uyquni kunduzgi soat 13:00 dan 15:00 gacha bo‘lgan vaqt oralig‘ida rejalashtirishni tavsiya etadilar. Chunki bunday yengil uyqu inson uzoq umr ko‘rishi va sayyoramiz aqolisining katta qismi-ni gipertonik xurujdan xalos bo‘lishida asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi,
almurodovjavlobek@umail.uz