Kompyuterlar, telefonlar, internet va barcha raqamli texnologiyalar ma’lumotni bitlar ko‘rinishida saqlaydi va uzatadi. Axborot hajmini o‘lchash uchun foydalaniladigan birliklar axborot o‘lchov birliklari deyiladi. Bu birliklar yordamida fayl hajmini, telefon xotirasini, internet tezligini yoki fleshka sig‘imini o‘lchash mumkin.
1. Asosiy birlik — Bit
Bit — bu axborotning eng kichik o‘lchov birligi.
Bit faqat ikkita qiymatdan birini oladi:
0
1
Bu raqamlar kompyuter tilining asosi hisoblanadi.
2. Bayt (Byte)
1 Bayt = 8 bit
Bayt odatda bir harf yoki belgi hajmini ifodalaydi. Masalan:
“A” harfi → 1 bayt
Bayt bitga qaraganda qulayroq birlik, chunki ma’lumotlar odatda baytlar ko‘rinishida saqlanadi.
3. Kattaroq axborot birliklari
Axborot miqdori ko‘paygani sayin baytlar yetarli bo‘lmay qoladi, shuning uchun undan kattaroq birliklar ishlatiladi.
Kilobayt (KB)
1 KB = 1024 B
Odatda kichik matnli fayllar 1–10 KB bo‘ladi.
Megabayt (MB)
1 MB = 1024 KB
Suratlar, kichik dasturlar MB bilan o‘lchanadi.
Gigabayt (GB)
1 GB = 1024 MB
Telefon, noutbuk xotirasi odatda GB bilan belgilanadi:
Masalan: 64 GB, 128 GB, 512 GB
Terabayt (TB)
1 TB = 1024 GB
Katta serverlar, tashqi disklarda ishlatiladi.
4. Kattaroq birliklar
Texnologiya rivojlangani sayin axborot hajmi ham oshdi. Shuning uchun TB dan yana katta birliklar ham mavjud:
Petabayt (PB) — 1024 TB
Eksabayt (EB) — 1024 PB
Zettabayt (ZB) — 1024 EB
Yottabayt (YB) — 1024 ZB
Ular odatda ilmiy markazlar, data-markazlar va katta korporatsiyalar tomonidan qo‘llanadi.
5. Axborot o‘lchov birligi nima uchun kerak?
Telefon yoki kompyuter xotirasini tushunish uchun
Internetdan yuklab olinayotgan fayl hajmini bilish uchun
Internet tezligi qanday ekanini baholash uchun
Flashka, hard-disk sig‘imini solishtirish uchun
Masalan:
Bir video 100 MB bo‘lsa, telefoningizda 1 GB bo‘lsa, 10 ta shunday video sig‘adi (chunki 1 GB = 1024 MB).
6. Qisqa jadval
Birlik Qanchaga teng?
1 bit eng kichik axborot birligi
1 B 8 bit
1 KB 1024 B
1 MB 1024 KB
1 GB 1024 MB
1 TB 1024 GB
Xulosa
Axborot o‘lchov birliklari kompyuter va texnologiyalarni to‘g‘ri tushunish uchun juda muhim. Bit — eng kichik birlik, undan keyin bayt va undan katta birliklar keladi. Bugungi kunda GB va TB eng ko‘p uchraydigan birliklardir.