Shartnoma tuzish madaniyati shakllanmasa, o‘z huquqlaringizni himoya qila olmaysiz.
Jamiyatimizdagi eng katta muammolardan biri bu shartnoma tuzish madaniyatning yaxshi shakllanmaganida. Shartnoma tuzish madaniyati nima? Ko‘plab tadbirkorlar boshqa tadbirkorlarning yoki fuqarolarning shartnoma tuzishda shartnomani sinchiklab o‘qib ko‘rmasligidan, shartnomaga e’tiborsizlik bilan qarashidan foydalanib milliardlarcha foyda olishadi. Shartnoma tuzish madaniyati shundaki, siz tuzayotgan shartnomangizni ipidan ignasigacha sinchkovlik bilan o‘rganib, o‘zingizning takliflaringizni shu shartnomaning bandlariga kirita olishingizda ko‘rinadi. Afsusuki, bunday madaniyat bizning tadbirkorlarda ham, fuqarolarda ham shakllanmagan.
Keling buni amaliy misollar bilan tushuntiraman. Siz avtomobil sotib olish uchun GM bilan shartnoma qilmoqchisiz afsuski, ularning talablari asosida shakllangan shartnomani tuzishga majbursiz, Fermerlar Klasterlar bilan tuzgan shartnomasini muzokara qila olmaydi, avtomobilingizni sug‘urta qilmoqchisiz ularning shartnomasiga to‘la rozi bo‘lasiz va hokazo. Buni uzoq davom ettirish mumkin. Hatto biz O‘zbekistonda yashab, davlat tili o‘zbek tili bo‘la turib o‘zbek tilidagi shartnomani talab qila olmaymiz. Nima uchun deb o‘ylaysiz?
Bularning barchasi shartnoma tuzish madaniyatining yo‘qligida. Men tadbirkorlar, fuqarolar manfaatini ko‘zlab shartnoma masalasida juda ko‘p muzokaralarda qatnashaman. Shartnoma tuzish jarayonida mijozimning huquq va manfaatlarini ifoda etadigan shartnoma shartlarini shartnomaga kiritishni taklif qilganimda shartnomaning ikkinchi tomoni ajablanib qaraydi. Aslida bu jarayon rivojlangan davlatlarda, normal holat va shunday bo‘lishi ham kerak.
Bugun bir mijozimiz murojaat qilmoqda, uning muammosi ham aynan birinchidan, shartnomaning o‘zbek tilidagi variantini talab qilmaganida, shartnoma bilan to‘liq tanishib chiqmaganida, o‘zi uchun qulay shartlarni kiritmaganligida. Bugun sud jarayonida shartnoma shartlari bilan bog‘liq muammolarga duch kelmoqda.
Shartnoma tuzishda har doim hushyor bo‘ling, shartnomani o‘zingiz tushunadigan tilda tuzishga xarakat qiling va albatta shartnomani bir yuristga yoki advokatga tekshirtirib olishni unutmang. Bu sizda kelajakda vujudga kelishi mumkin bo‘lgan xavfning oldini olishga juda katta yordam beradi.