Kishilar milliy qadriyat, an’ana va udumlarni saqlashga, hurmat qilishga majburmi?
Masalan, oila Sharq jamiyatidagi eng asosiy qadriyatlardan biri hisoblanadi. Shuning uchun hamma oila qurishga majburmi? Javob – yo‘q. Konstitutsiyaga asosan har kim erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega. Ya’ni inson istasa, oila quradi, istamasa toq o‘tadi va bu kishining muhokama qilinishi kerak ham bo‘lmagan fundamental huquqi hisoblanadi, xuddi shunday, bokiralik, bolali bo‘lishi yoki bo‘lmaslik va shu singari boshqa nozik masalalar ham. Ammo bu yerda e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan jihat – bunday qarorga kishini o‘zining va boshqalarning munosabati.
Masalan, bloger (umuman, istalgan shaxs) o‘z sahifasida “Navro‘z otashparastlarning bayrami ekanligi hamda uni nishonlovchi har qanday kishi kofir va xoin ekanligi” to‘g‘risida material joylashtirib, ushbu bayramni nishonlayotgan kishilar, jamiyat va davlat to‘g‘risidagi fikrini beodoblik bilan ifodaladi. Yoki “zamonaviy qiz idealini tavsiflay turib, nikohga qadar bokiraligini saqlab keladigan qizlar qoloq”likda ayblandi.
Huquqiy jihatdan aytadigan bo‘lsa, kishilar o‘zgalarning axloqiy qarashlari, qadriyatlari va hayot tarzini ma’qullashi, qo‘shilishi shart emas, biroq uni hurmat qilishga majbur. Bunda hurmat qilish kishining qarashlarini odatiy va tabiiy qabul qilishni emas, balki qarama-qarshi fikrlarga nisbatan tolerant bo‘lishni va bunday qarashdagi kishilar sha’ni va qadr-qimmatini yerga urmaslik kerakligini anglatadi.
Yuqorida keltirilgandek, har biri erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega. Ammo Konstitutsiyaga ko‘ra, kishilar huquq va erkinligini amalga oshirishda boshqa kishilar, jamiyat va davlatning huquq va qonuniy manfaatlariga putur yetmazmasligi kerak. Ya’ni boshqaning huquqi boshlangan joyda kishining huquqlari, shu jumladan, axborot tarqatish huquqi tugaydi. Kishilar boshqalarning huquqlari, erkinliklari, sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilishga majbur.
Shu nuqtayi nazardan aytish mumkinki, fuqarolar milliy qadriyat, an’ana va udumlarni saqlash va rioya qilishni o‘zlari uchun o‘zlari hal qilsalar-da, ularni hurmat qilishga majburdirlar. Bu majburiyat, o‘z navbatida, fuqarolarning sha’ni va qadr-qimmatiga yoki ishchanlik obro‘siga putur yetkazuvchi, ularning shaxsiy hayotiga aralashishga yo‘l qo‘yuvchi axborot yoki jamiyatga, davlatga hurmatsizlikni namoyon etuvchi, shu jumladan, beodoblik bilan ifodalangan axborotni tarqatishni ham taqiqlaydi.
Yana shuni ham qo‘shimcha qilish kerakki, jamiyat kayfiyatidagi o‘zgarishlar, jumladan, ayollar va erkaklar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarga nisbatan radikal qarashlarni yumshatish va kishilarning sha’ni va qadr-qimmatiga tajovuzlarning oldini olish maqsadida ayrim toifadagi axborotni tarqatish uchun javobgarlik belgilangan. Masalan, qonunchilikka kiritilgan so‘nggi o‘zgarishlarga ko‘ra, ikki yoki undan ortiq xotin bilan er-xotin bo‘lib yashashni targ‘ib qilish, ushbu mazmundagi qarashlarni, g‘oyalarni yoki chaqiriqlarni tarqatish, jins bo‘yicha kamsitishni targ‘ib qilish, shu jumladan, xotin-qizlar va erkaklar teng huquqliligini ochiqdan-ochiq inkor etish, ushbu mazmundagi qarashlarni tarqatish endilikda ma’muriy javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Shunga qaramay, qonun konstruktiv tanqidni taqiqlamaydi. Jamiki, masalalar yuzasidan fikr bildirish mumkin, faqatgina fuqarolarning sha’ni va qadr-qimmatiga yoki ishchanlik obro‘siga putur yetkazmaslik, jamiyat va davlatga hurmatsizlik qilmaslik sharti bilan.