Jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar (JYUK) inson salomatligi uchun jiddiy xavf tug‘diruvchi yuqumli kasalliklar toifasiga kiradi. Ushbu kasalliklar asosan jinsiy aloqa orqali yuqadi, lekin ba'zilari qon, homiladorlik davrida onadan bolaga yoki shaxsiy gigiena vositalari orqali ham yuqishi mumkin. JYUK faqatgina jinsiy organlarga emas, balki umumiy salomatlikka ham ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Ushbu maqolada JYUKning xavfli turlari, ularning belgilari, asoratlari va oldini olish usullari haqida batafsil ma’lumot beriladi.
Jinsiy yo‘l bilan yuqadigan asosiy xavfli kasalliklar
1. OIV (Odam immunitet tanqisligi virusi)
OIV immunitet tizimini zaiflashtirib, tanani turli infeksiyalar va kasalliklarga qarshi kurasha olmaydigan holatga olib keladi. Ushbu virus davolanmagan holda OITSga (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi) sabab bo‘ladi.
Yuqish yo‘llari: himoyalanmagan jinsiy aloqa, qon (masalan, ignalar orqali), onadan bolaga homiladorlik yoki emizish davrida.
Belgilari: dastlabki bosqichda grippga o‘xshash belgilar, keyinchalik vazn yo‘qotish, doimiy charchoq, teri toshmalari.
Asoratlari: OITS rivojlanishi, boshqa infeksiyalarga qarshi zaiflik, o‘lim xavfi.
Davolash: OIVni to‘liq davolash yo‘q, ammo antiretrovirus preparatlar yordamida kasallikni nazorat qilish va hayot sifatini oshirish mumkin.
2. Sifilis
Sifilis bakterial kasallik bo‘lib, Treponema pallidum bakteriyasi sabab bo‘ladi. U davolanmasa, yurak, miya va boshqa hayotiy organlarga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.
Belgilari:
Dastlabki bosqich: jinsiy a’zolarda yara paydo bo‘ladi.
Ikkinchi bosqich: tana bo‘ylab toshmalar, isitma, limfa tugunlari kattalashishi.
So‘nggi bosqich: asab tizimi va yurakka zarar yetkazadi.
Davolash: Antibiotiklar (asosan penitsillin) bilan davolanadi.
3. Gonoreya (so‘zak)
Gonoreya Neisseria gonorrhoeae bakteriyasi sabab bo‘ladi va jinsiy a’zolar, siydik yo‘llari, rektum va tomoqni zararlashi mumkin.
Belgilari:
Erkaklarda: siydik chiqarishda og‘riq, jinsiy a’zolardan yiringli ajralmalar.
Ayollarda: vaginal ajralmalar, qorin pastida og‘riq, hayzdan tashqari qon ketishi.
Asoratlari: bepushtlik, homiladorlikda asoratlar, jinsiy organlarning surunkali yallig‘lanishi.
Davolash: antibiotiklar yordamida.
4. Xlamidioz
Xlamidioz Chlamydia trachomatis bakteriyasi sabab bo‘ladi. Bu kasallik ko‘pincha belgilarsiz kechadi, ammo davolanmasa, bepushtlikka olib kelishi mumkin.
Belgilari: siydik chiqarishda og‘riq, jinsiy a’zolardan noodatiy ajralmalar, qorin pastida og‘riq.
Davolash: antibiotiklar yordamida oson davolanadi.
5. HPV (Inson papilloma virusi)
HPV jinsiy yo‘l bilan yuqadigan eng keng tarqalgan viruslardan biridir. Uning ayrim turlari genital siğillarni, boshqalari esa bachadon bo‘yni saratonini keltirib chiqaradi.
Belgilari: genital siğillar yoki saraton belgilari (keyingi bosqichlarda).
Davolash: virusni to‘liq davolash yo‘q, ammo vaksina orqali oldini olish mumkin.
6. Gerpes
Jinsiy gerpes Herpes simplex viruslari (HSV-1 va HSV-2) sabab bo‘ladi. Ular jinsiy a’zolar yoki og‘iz sohasida shish va yara paydo qiladi.
Belgilari: qichishish, yara, shish va og‘riq.
Davolash: to‘liq davosi yo‘q, lekin antivirus preparatlar yordamida alomatlar nazorat qilinadi.
Yuqish yo‘llari
Himoyalanmagan jinsiy aloqa (vaginal, anal yoki og‘iz orqali).
Qon orqali (ignalar, qonni ko‘chirish).
Homiladorlik yoki emizish davrida onadan bolaga.
Shaxsiy gigiena vositalaridan noto‘g‘ri foydalanish (sochiq, ustara).
Oldini olish choralar
Himoyalangan jinsiy aloqa: Prezervativlardan foydalanish JYUK xavfini sezilarli darajada kamaytiradi.
Birgalikdagi tibbiy ko‘rik: Juftliklar muntazam ravishda tibbiy ko‘rikdan o‘tishlari zarur.
Sodiqlik: Bir jinsiy sherik bilan bo‘lish xavfni kamaytiradi.
Vaksinalar: HPV va gepatit B uchun mavjud vaksinalar bilan emlanish.
Gigienaga rioya qilish: Shaxsiy gigiena vositalaridan faqat o‘zingiz foydalaning.
Erta tashxis va davolanish: Belgilar paydo bo‘lganda darhol shifokorga murojaat qiling.
Xulosa
Jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar nafaqat jismoniy, balki psixologik va ijtimoiy muammolarni ham keltirib chiqarishi mumkin. Ushbu kasalliklarning oldini olish uchun himoyalangan jinsiy aloqa qilish, tibbiy ko‘rikdan muntazam o‘tish va sog‘lom turmush tarziga rioya qilish muhimdir. JYUKni erta bosqichda aniqlash va davolash kasallikning jiddiy asoratlarini oldini olishga yordam beradi.